Lęk wśród nastolatków, szczególnie w świecie, który jest coraz bardziej złożony i wymagający, to codzienność. Możemy bagatelizować presję w szkole, oczekiwania rówieśników (i rodziny), wpływ mediów społecznościowych, który dolewa oliwy do ognia, jakim jest ogrom wyzwań związanych z budowaniem tożsamości, lecz to nie zmniejszy obaw, których doświadczają nasze dzieci w burzliwym okresie dojrzewania. Wpływają one na samopoczucie psychiczne, emocjonalne i fizyczne nastolatka. Zrozumienie oznak i przyczyn lęków oraz strategii radzenia sobie z nimi może pomóc Ci lepiej wspierać Twoje dziecko w tym krytycznym okresie jego życia.
Czym jest lęk i dlaczego dotyka nastolatków
Lęk to nieprzyjemny stan emocjonalny związany z przeżywaniem zagrożenia, którego źródło jest nam nieznane lub niedostrzegalne. Każdy z nas go doświadcza, niezależnie od wieku. Jednak gdy lęk staje się przytłaczający i uporczywy, wpływa na nasze codzienne życie. Ten podwyższony stan niepokoju może objawiać się symptomami fizycznymi, emocjonalnymi i behawioralnymi. U nastolatków lęk często pojawia się w odpowiedzi na wiele presji. Młodzi ludzie są na etapie rozwoju, w którym próbują ustalić swoją tożsamość, walczą o akceptację społeczną i starają się sprostać oczekiwaniom rodziców i nauczycieli, a wszystko to przy jednoczesnym radzeniu sobie ze zmianami hormonalnymi związanymi z dojrzewaniem. Ta kombinacja sprawia, że nastolatki są szczególnie podatne na niepokój. Co więcej, to, jaką mamy skłonność do doświadczania lęku, a na ile potrafimy się przed nim bronić, uzależnione jest zarówno od naszych wzorców myślenia, jak i od oddziaływań najbliższego otoczenia. To niezwykle istotne: rodzice i inni ważni dla dziecka dorośli mają kluczowy wpływ na budowanie przez nie pozytywnych i negatywnych wzorców radzenia sobie z wyzwaniami, jakie stawia życie.
Przyczyny lęku u nastolatków
Trudno wskazać jedną przyczynę będącą motorem stanów lękowych u młodzieży. Często jest on wynikiem połączenia czynników genetycznych, środowiskowych i społecznych.
Genetyka
Jeśli rodzic lub bliski krewny ma historię zaburzeń lękowych, nastolatek może być bardziej podatny na doświadczanie lęku.
Styl przywiązania
Styl przywiązania, jaki w dzieciństwie buduje się na bazie relacji między ważnym dorosłym a dzieckiem. Jeżeli ważny dorosły (najczęściej mama) sama posiada w sobie dużo lęków, z różnych powodów bywa niedostępna lub nadmiernie kontrolująca, dziecko może już od najmłodszych lat doświadczać większych lęków, a w okresie dojrzewania mogą się one dodatkowo potęgować.
Media społecznościowe i presja rówieśników
Nieustanne scrollowanie Instagrama, TikToka i podobnych serwisów społecznościowych może przyczyniać się do niepokoju u nastolatków. Mogą one odczuwać presję, by prezentować idealny wizerunek online lub martwić się o swoją popularność i akceptację wśród rówieśników.
Parcie na wyniki
Wysokie oczekiwania dotyczące osiągnięć w szkole, zaangażowania pozaszkolnego i przyszłych planów zawodowych mogą powodować stres i niepokój. Nastolatki mogą obawiać się porażki, rozczarowania rodziców lub tego, że nie dorównają swoim rówieśnikom.
Dynamika relacji w rodzinie
Problemy rodzinne, takie jak rozwód, stres finansowy lub konflikt w domu, mogą stworzyć destabilizujące środowisko, które sprzyja niepokojowi. Dodatkowo, jeśli nastolatek czuje się pozbawiony wsparcia lub niezrozumiany przez rodziców, może zinternalizować te uczucia jako niepokój.
Zmiany hormonalne
Okres dojrzewania to czas znaczących zmian hormonalnych, które wpływają na nastrój, regulację emocjonalną i poziom lęku.
Doświadczenie traumy
Nastolatki, które doświadczyły wydarzeń traumatycznych (np. zastraszania lub znęcania się — także w świecie cyfrowym) lub straty, takiej jak śmierć bliskiej osoby, mogą być bardziej podatne na rozwój zaburzeń lękowych.
Niepewność przyszłości
Obawy dotyczące wyboru kariery, studiów i ogólnych oczekiwań związanych z dorosłym życiem mogą być przytłaczające. Na to nakładają się wiadomości o konfliktach zbrojnych na świecie, burząc poczucie bezpieczeństwa i ładu społecznego oraz rosnąca świadomość kryzysu ekologicznego, za którymi idą obawy przed zakładaniem rodziny i posiadaniem potomstwa.
Objawy lęku u nastolatków
Lęk to nie tylko przelotne uczucie zdenerwowania lub stresu. To wszechogarniający strach lub niepokój. To uwikłanie umysłu w przeszłe doświadczenia lub przeżywanie przyszłości. Dla nastolatków, które przechodzą transformację z dziecka w młodych dorosłych, ta tendencja do zaabsorbowania przyszłością jest szczególnie silna. Stają przed decyzjami dotyczącymi kariery, związków i tożsamości, i często czują się przytłoczone ciężarem niepewności. Portal Juniorowo.pl wymienia m.in. wpadanie w panikę, obniżone poczucie własnej wartości, katastroficzne myśli, nadwrażliwości i prokrastynację jako niektóre z objawów lęku. Uzupełniając tę listę moglibyśmy dodać:
- Zachowania unikające, takie jak opuszczanie zajęć szkolnych, zaprzestanie uczęszczania na zajęcia pozalekcyjne, czy unikanie spotkań towarzyskich, gdyż kojarzą się one ze strachem lub dyskomfortem.
- Zmiany apetytu prowadzące do przejadania się lub utraty zainteresowania jedzeniem.
- Perfekcjonizm, który napędzany strachem przed porażką lub rozczarowaniem innych doprowadza do rozwlekania czynności w czasie i uniemożliwia nastolatkom próbowania nowych rzeczy.
Jak możesz pomóc
Jeśli podejrzewasz, że twoje dziecko zmaga się z lękiem, ważne jest, aby podejść do sytuacji z empatią i wsparciem. To nasze przywiązanie do myśli i sposób, w jaki na nie reagujemy, powoduje cierpienie. Kiedy nastolatki nieustannie rozwodzą się nad tym, co może się wydarzyć lub co już się wydarzyło, nie żyją w pełni chwilą obecną. Do tego, parafrazując słowa E. Eriksona, mają świadomość, kim już nie są, lecz nie mają pojęcia, kim będą, co nie ułatwia im skupiania się na teraźniejszości. Tworzy to wewnętrzną walkę, która objawia się jako niepokój. Im bardziej starają się kontrolować lub przewidywać przyszłość, tym bardziej stają się niespokojni. Dlatego ważne jest, by uczyć się obserwować myśli, nie będąc w nie uwikłanym. Oznacza to rozpoznawanie, kiedy umysł wymyka się spod kontroli i łagodne przywracanie go do chwili obecnej.
Stwórz bezpieczną przestrzeń
Daj nastolatkowi znać, że jesteś przy nim i upewnij się, że czuje się bezpiecznie, dzieląc się z tobą swoimi uczuciami. Unikaj prób natychmiastowego „naprawienia” wszystkiego lub bagatelizowania zmartwień. Zamiast tego aktywnie słuchaj i nazywaj emocje dziecka.
Zachęć do praktykowania uważności
Dla nastolatków może to obejmować praktykowanie uważności lub po prostu uczenie się bycia bardziej świadomym swoich myśli bez zaplątania się w nie. Zamiast reagować na niepokój z większym niepokojem (tj. próbując go stłumić lub wyeliminować), Twoje dziecko może nauczyć się go po prostu obserwować. Ta praktyka obserwacji bez ingerencji pozwali mu zobaczyć lęk takim, jakim jest — doświadczeniem, które przychodzi i odchodzi, a nie czymś, czego należy się obawiać lub opierać.
Porozmawiaj o zaletach medytacji
Ucząc się być obecnym ze swoimi myślami i emocjami, zamiast próbować je kontrolować lub eliminować, nastolatek może stworzyć przestrzeń wewnętrznego spokoju i jasności, redukując mentalny monolog, który często nie pozwala mu doświadczyć poczucia spokoju i wolności.
Ustalaj realistyczne oczekiwania
Jeśli Twoje dziecko czuje się przytłoczone oczekiwaniami, może to nasilić jego niepokój. Wspólnie ustalcie osiągalne cele i podzielcie zadania na mniejsze, łatwiejsze do wykonania kroki. Zachęcaj do postępów, a nie do perfekcji.
Ogranicz czas spędzany na mediach społecznościowych
Nadmierny czas przed ekranem przyczynia się do poczucia nieadekwatności, porównywania się i izolacji. Zachęcaj do interakcji twarzą w twarz z przyjaciółmi i udziału w aktywnościach offline.
Poszukaj profesjonalnej pomocy
Jeśli lęk zakłóca codzienne życie nastolatka, być może nadszedł czas, aby skonsultować się z terapeutą, który pomoże nastolatkowi opracować strategie radzenia sobie dostosowane do jego wyjątkowej sytuacji.
Pokaż, że można inaczej
Nastolatki często naśladują zachowanie swoich rodziców. Pokazanie dzieciom, jak radzić sobie z własnymi lękami, stanowi cenny przykład, co oznacza, że punkty 1-6 warto zacząć wprowadzać najpierw u siebie.
Jesteśmy oparciem naszych dzieci
Lęk u nastolatków jest bardziej powszechny, niż wielu rodziców zdaje sobie sprawę, ale przy odpowiednim zrozumieniu i wsparciu można sobie z nim poradzić. Rozpoznając oznaki lęku, rozumiejąc jego przyczyny i pomagając nastolatkowi rozwinąć mechanizmy radzenia sobie, możesz pomóc mu poradzić sobie z tym trudnym okresem w jego życiu. Nie bój się sięgnąć po profesjonalną pomoc. Jako rodzic, Twoja miłość, cierpliwość i zaangażowanie są jednymi z najpotężniejszych narzędzi, jakie masz do wspierania swojego dziecka w zmaganiach z lękiem.