Dzieci, które są w ostatniej klasie szkoły podstawowej lub ponadpodstawowej staną niebawem przed istotnym wyborem.
Co dalej?
Kwestia wyboru ścieżki zawodowej zwykle nie pojawia tuż przed egzaminami, a wiele miesięcy, czy lat wcześniej. W dobie sztucznej inteligencji wątpliwości rosną wykładniczo, podsycane nie tylko wewnętrznymi niepewnościami (co lubię, co potrafię, co oznacza dla mnie sukces, czym jest szczęśliwe życie), lecz także presją i sceptycyzmem najbliższego otoczenia (rodzice, znajomi).
Mając naście lat bardzo trudno jest podjąć decyzję, która może mieć znaczący wpływ na resztę życia. Nie chodzi wyłącznie o typ i profil szkoły, ale niejednokrotnie o odpowiedź na pytanie, czy w ogóle jest sens kontynuować naukę? To zagadnienie staje tym ważniejsze w erze wypracowań pisanych przez AI i niekończącej się liczby możliwości robienia rzeczy na skróty. Dzieci nie są leniwe, tylko sprytne i tak, jak jak dorośli, dążą do osiągnięcia celu najkrótszą znaną im drogą. Jeśli nie czują wartości z nauki i nie potrafią dostrzec przyszłych korzyści (ponad połowa Polaków nie pracuje w zawodzie), nie będą poświęcać na nią więcej energii niż to konieczne, by przetrwać. Nie trzeba długo szukać, by natrafić na głosy ludzi, którym się “udało”, czyli przedsiębiorców i influencerów, mówiących o studiach, jak o straconym czasie. Szczególnie w Stanach Zjednoczonych, gdzie wykształcenie wyższe sporo kosztuje i najczęściej wymaga zaciągnięcia kredytu, który potem trzeba jakoś spłacić. Patrząc czysto finansowo i nie skupiając się na zawodach, w których wykształcenie jest niezbędne (lekarze, inżynierowie, etc.), studia, a niekiedy i wykształcenie ponadpodstawowe to tylko strata lat pracy, które można by poświęcić na budowanie własnego biznesu.
Jak rodzice mogą pomóc dzieciom z wyborem szkoły lub ścieżki kariery?
Rodzicielstwo nastolatków wiąże się z wieloma wyzwaniami, z których jednym jest pomoc w podejmowaniu krytycznych decyzji dotyczących edukacji i przyszłej kariery. Wybory te mogą kształtować życie naszych dzieci (a przynajmniej wiele z nich tak sądzi), dlatego często towarzyszą im niepewność, niepokój i presja społeczna. Oto kilka propozycji, jak możecie pomóc swoim pociechom, jednocześnie wspierając ich autonomię i pewność siebie.
1. Stawiaj na otwartą komunikację
Uważne słuchanie i powstrzymanie się od oceniania czy komentowania pomaga nastolatkom w dokonywaniu wyborów. Niestety dla dorosłych doradzanie lub wskazywanie dzieciom “właściwego” rozwiązania to chleb powszedni.
- Zachęcaj dziecko do rozmowy, nie naciskając na przedwczesny wybór.
- Używaj pytań otwartych, takich jak: „Co cię w tym ekscytuje?” lub „Co sądzisz o tej szkole, lub karierze?”.
- Potwierdzaj ich obawy i uczucia, zamiast je odrzucać.
2. Wspieraj dziecko w odkrywaniu siebie
Okres dojrzewania to czas kształtowania się tożsamości. Nastolatki potrzebują możliwości odkrywania swoich mocnych stron, zainteresowań i wartości, zanim podejmą działania, które mogą mieć kluczowe znaczenie na ich przyszłość. Prawdziwa edukacja to nie tylko nauka i stopnie, lecz przede wszystkim odkrywanie siebie.
- Zachęcaj do zajęć pozalekcyjnych lub wolontariatu, aby pomóc dziecku zdobyć doświadczenie poza murami szkoły.
- Porozmawiaj z dzieckiem, czy chciałoby wykorzystać testy osobowości, lub badanie talentów jako narzędzia do samopoznania. Nie traktujcie wyników jak wyroczni. Odrobina krytycznego myślenia i wsłuchania się w to, co instynktownie podpowiada nasze ciało, pomoże oddzielić przydatne informacje od bezużytecznych.
- Pomówcie o tym, co naprawdę przynosi mu radość i spełnienie, poza zewnętrznymi oczekiwaniami. Jeśli rozmowa jest niemożliwa, zachęć do introspekcji.
- Ścieżek kariery, jak i instytucji edukacyjnych jest mnóstwo. Pomóż mu poznać te mniej konwencjonalne, by miało pełniejszy obraz możliwości, jakie dzisiaj oferuje świat.
3. Ucz umiejętności podejmowania decyzji
Nastolatki często mają trudność z podejmowaniem decyzji z powodu słabo rozwiniętych funkcji wykonawczych w mózgu. Biologii nie przeskoczymy, jednak nie tylko u dzieci jasność w podejmowaniu decyzji pojawia się naturalnie, gdy rozumiemy siebie, własne potrzeby, obawy, wartości i ograniczenia. Zadając pytania typu “Czy Twoim wyborem kieruje strach, presja społeczna, czy prawdziwe zainteresowania?” ułatwisz nastolatkom introspekcję. Poza autorefleksją, możesz spróbować wesprzeć swoje dziecko stosując poniższe propozycje.
- Naucz je ustrukturyzowanego podejścia: wymieńcie dostępne opcje, rozważcie za i przeciw oraz weźcie pod uwagę długoterminowe konsekwencje.
- Zachęcaj do wyznaczania realistycznych celów i dzielenia decyzji na mniejsze, możliwe do wykonania kroki.
- Podziel się własnymi doświadczeniami związanymi z podejmowaniem decyzji. Mów zarówno o sukcesach, jak i porażkach oraz wyciągniętych wnioskach. Postaraj się powstrzymać od koloryzowania odpowiedzi lub omijania istotnych faktów.
4. Zachowaj równowagę między doradzaniem a autonomią
Wychowanie w szacunku oznacza dla nas rodzicielstwo wspierające autonomię. Gdy dziecko może swobodnie odkrywać swoją prawdę o świecie, bez przymusu i narzuconych wzorców, wtedy zaczyna się faktyczna nauka. Doradzanie jest ok, pod warunkiem, że zostaliśmy poproszeni o radę. W przeciwnym wypadku lepiej jest słuchać niż mówić.
- Szanuj ostateczną decyzję dziecka, nawet jeśli różni się ona od Twoich oczekiwań.
- Pomóż mu zrozumieć, że może zmienić zdanie i że to jest w porządku. Ścieżki kariery rzadko bywają liniowe.
- Pozwól mu wziąć odpowiedzialność za swoje wybory i uczyć się na własnych doświadczeniach bez nadmiernej interwencji.
- Zapewnij je, że znalezienie właściwej ścieżki może zająć trochę czasu.
5. Ucz radzenia sobie z niepokojem i strachem przed porażką
Wielu nastolatków obawia się dokonania „złego” wyboru, co prowadzi do niepokoju i niezdecydowania. Decyzje podejmowane pod wpływem lęku (FOMO, opinia innych, lęk przed przyszłością) mogą wpłynąć ścieżkę rozwoju, którą dziecko chciałoby podążać. Nakładając na to uwarunkowania społeczne otrzymujemy barierę dla bycia autentycznym i życia w zgodzie ze sobą.
- Pomóż mu przeformułować znaczenie porażki w okazje do nauki. Dopóki nie ma się dostępu do wielkiego, czerwonego przycisku w bunkrze z głowicami nuklearnymi, popełnianie błędów to nie koniec świata.
- Zachęcaj do praktykowania uważności i zasugeruj klika technik radzenia sobie ze stresem.
- Jeśli niepokój o przyszłość staje się przytłaczający, może pora rozważyć zaangażowanie doradcy zawodowego lub terapeuty.
6. Zwracaj uwagę na presję zewnętrzną
Oczekiwania społeczne i kulturowe mogą czasami zaciemniać prawdziwe zainteresowania nastolatka. Wybór szkoły lub kariery w oparciu o opinie innych zamiast wewnętrzne przekonania może mieć negatywny wpływ na uczucie satysfakcji i spełnienia w dorosłym życiu.
- Zachęcaj do dokonywania wyborów bazujących na pasjach i mocnych stronach, a nie prestiżu lub oczekiwaniach rodziców.
- Pomóż odróżnić presję społeczną od autentycznych pragnień dziecka.
- Zachęcaj do kwestionowania autorytetów i norm społecznych przy dokonywaniu własnych, świadomych wyborów.
- Przypomnij, że satysfakcja z kariery jest ważniejsza niż sam status, czy zyski finansowe.
7. Propaguj koncepcję uczenia się przez całe życie i zdolność adaptacji
W dzisiejszym szybko zmieniającym się świecie zdolność adaptacji jest kluczową umiejętnością. Rodzice, którzy promują ciekawość, elastyczność i odporność, zachęcają swoje dzieci do uczenia się przez całe życie.
- Poznaj i podziel się historiami ludzi, którzy z powodzeniem zmienili szkołę, karierę lub wybrali niekonwencjonalne ścieżki rozwoju.
- Zachęcaj do rozwijania umiejętności poza formalną edukacją, takich jak kursy online lub samokształcenie.
- Podkreślaj, że nauka i rozwój kariery nie dzieją się wyłącznie w murach szkoły czy pracy, lecz składają się na nie doświadczenia z całego życia.
Podsumowanie
Wspieranie nastolatków w wyborze szkoły i kariery wymaga delikatnej równowagi między nienachalnym doradztwem a autonomią. Wspierając otwartą komunikację, zachęcając do samodzielnych poszukiwań, ucząc umiejętności podejmowania decyzji i pomagając dzieciom radzić sobie z lękiem, możesz ułatwić im dokonywanie świadomych wyborów. Ostatecznie najlepszym podejściem jest takie, które pielęgnuje ich pewność siebie i zdolność adaptacji, zapewniając, że są dobrze przygotowane do nadchodzącej podróży w dorosły świat.
